BİTKİ- Aşılama Nedir

 

Aşılama Nedir

Aşılama nedir sorusuna geçmeden önce aşılamanın tarihi hakkında kısaca bilgi vermek istiyoruz. Bitki aşılarının tarihi oldukça eskilere dayanır. MÖ 1000‘li yılların Çin kaynaklarında ağaç aşılamanın bilindiğine ve sanatsal amaçlar için kullanıldığına dair bilgiler vardır. Aristo’un yazılarında Antik Yunanistan’da aşılama konusunda önemli bir bilgi birikimi olduğundan bahsediliyor. Aşılama ile ilgili ilk yazılı kanıt ise M.Ö.412 yılında Pseudo Hippocrates’in aşı üzerine yazmış olduğu eserdir. Meyve türlerinin Orta Asya’dan Avrupa’ya geçişinde de aşılamanın etkisinin önemli bir payı olduğu düşünülmektedir. Peki aşılama nedir dersek; Aşılama, bitkilerde uygulanan tohumsuz bir üretme şeklidir. Çoğaltılması istenilen çeşitten, bir gözün veya aşı kalemi adı verilen bir dal parçasının anaç adı verilen diğer bir bitki üzerine yerleştirilip tutturulmasıdır.

Anaçlar Nedir?

Tohumdan elde edilen ’Generatif anaç’:çelik daldırma kök sürgünleri vb. bitki parçasından oluşan anaçlara ise Vegetatif anaçlar(klon anaçlar) denilmektedir.

Genelde tohum:tozlanma ve döllenmeyle oluşan ve homojen değil heterojen niteliktedir.Bunlar çimlendiklerinde tozları yada çöğürleriyle oluşturmaktadır.Kültür çeşitinin tohumlarından oluşan yeni bitkilere yoz,yabani tohumlarına da çöğür adı verilmektedir

Anaçların Özellikleri Nelerdir

• -Kuvvetli gelişirler.
• -Üzerine aşılı çeşidi geç meyveye yatırır
• -Bol ürün alınmakta olup,standart yoktur

Çöğür anaçlar tohumdan elde edildiğinden kalıtsal yapısı heterozigottur.Alındığı çeşidin özelliği tohumlarda kaybolur ve Çoğunluğunda yozlaşma meydana gelir.

Heterozigot yapısından dolayı standart ağaçlar oluşmaz ve aşılanmada da bir örnek meyva alınamaz.

anaç şeması

Aşılama Neden Yapılır?

Meyve çeşitleri, genel olarak, tohumla üretildiklerinde çeşit karakterini kaybederek, yabanileşmeye doğru yönelmektedirler. Onun için, aşı usulü ile üretmek mecburiyetinde kalınmaktadır. Üretilmesi istenilen, kaliteli, bol verimli ve hastalıklara dayanıklı meyve çeşitlerini, aşılamak yoluyla çoğaltmak imkânı sağlanmaktadır.

• Tür ve çeşidin ismine göre üretimi
• Başka ve kolay metodlarla çoğaltılamayan çeşitlerin kalkmasına engel olmak
• Büyük ağaçların çeşidini değiştirmek
• Virüs hastalıklarının incelenmesi için aşı yapmak

Bazı anaçlardan yararlanabiliriz

Aşı Aşılama Çeşitleri Nelerdir?

Bağ-bahçe ziraatinde kullanılan birçok aşı şekilleri vardır. Bunlardan en çok kullanılanları, göz ve kalem aşılarıdır.

Göz Aşıları Nedir? Nasıl Uygulanır?

Meyve ağaçlarının çoğaltılmasında, kalem aşılarına oranla daha çok uygulanmaktadır. Göz aşıları, küçük fidanlarda kullanılmaktadır. Yapıldıkları zamana göre biri sürgün (yaprak aşısı), diğeri de durgun aşı olmak üzere ikiye ayrılır:

Sürgün Göz Aşısı, göz anaca takıldığı yıl uyanır ve aynı yıl sürgün verir. Aşıya, yerine göre, Mayıs sonu veya Haziranın ilk haftalarında başlanır ve Temmuza kadar devam edilir. Aşı sürgünlerinin, kışın şiddetli soğuklardan zarar görmeleri tehlikesi vardır. Onun için, sürgün göz aşısı, kışları ılık geçen yerlerde yapılır.

Durgun Göz Aşısı; anaç üzerine takılan göz, aynı yıl tutar, fakat kışa girildiğinden uyanmayıp, ertesi ilkbaharda sürer. Daha çok, kışları soğuk geçen yerlerde uygulanır. Durgun göz aşısı, yaz sonlarında (Ağustos-Eylül) yapılır.

Göz aşısının yapılışı: Toprak seviyesinden 15 santim yükseklikten itibaren, aşı çakısının ucu ile anacın kabuğu (T) şeklinde kesilir. Kesik kısmın iki kenarındaki kabuk, aşı çakısının tırnağı ile yerinden kaldırılır. Bundan sonra üzerinde aşı gözlerinin bulunduğu kalem ele alınır. Bir gözün üst ve altında bir parmak kadar bir kısım bırakıldıktan sonra, gözün altı hafif odunlu olarak kesilir. Anacın tepesinin daha yüksek tarafında iki anacın kesilen kısmına yukarıdan aşağıya doğru sürülerek yerleştirilip, rafya ile sarılır. Göz aşılarının tutup tutmadıkları, aşıdan 15-20 gün sonra belli olur.

T Göz Aşısı

 Gözler pişkinleşmiş bir yıllık sürgünlerin orta kısımlarından alınmalı ve dalın yaprakları göz alma işleminden önce 0,5 cm sap bırakılarak kesilmelidir. Gözü çıkartmak için gözün yaklaşık 1-2 cm kadar altından bıçakla yukarıya doğru gözü 1 cm geçene kadar kesime devam edilmelidir. Öze, yani yaprak sapındaki tomurcuğa zarar vermeden içerideki odun tabakası kabuktan ayrılmalıdır.
Aşı yapılacak anaçta ise dal ve yapraklardan temizlenir. Toprak seviyesinden 15-20 cm yukarıdan aşı bıçağıyla T şeklinde bir çizik yapılır ve aşı bıçağının tersi ile T’nin kanatları açılarak kalemden çıkartılan göz yukarıdan aşağıya doğru yerleştirilir. Göz mutlaka yukarı doğru bakmalıdır. Daha sonra hava almayacak şekilde aşı bağıyla bağlanır. Aşı bağı, 15 gün sonra kesilir. Sürgün aşı yapıldıysa tepe kesimi yapılır, durgun aşıda tepe kesimi yapılmamalıdır.

Yağmurlu bölgelerde yağmur sularının açılan T içerisine girmemesi ve enfeksiyon oluşmaması için Ters T Göz Aşısı uygulanmaktadır. T göz aşısından tek farkı anaçta kesim ters T şeklinde ve aşı gözü alınırken de kalemdeki kesimin üstten alta doğru yapılmasıdır. 

Yama Göz Aşısı

Kalem üzerinden bir göz bulunan kare veya dikdörtgen biçimindeki bir kabuk parçası çift ağızlı aşı bıçağı ile kesilip çıkartılır ve anaç üzerinde toprak seviyesinden 15-20 cm yukarıdan aynı büyüklükte bir kabuk parçası çıkartılarak kalemden kesilen parça buraya yerleştirilir. Göz mutlaka yukarı doğru bakmalı ve parça büyüklükleri iyi ayarlanmalıdır. Eğer parça büyüklüğü tam olarak ayarlanamazsa aşı tutma başarısı düşer. Hava almayacak şekilde aşı bağı ile bağlanır. Aşı kalemleri günlük olarak alınıp içi su dolu kova veya nemli bir çuvala sarılmış olarak gölgede tutulmalıdır ve anaç ve aşı kaleminin çok iyi kabuk vermesi gerekmektedir. Bu aşı ceviz ve pikan gibi kalın kabuklu meyve türlerinde başarılı bir şekilde uygulanmaktadır.

Yongalı Göz Aşısı

 Bu aşı olgun aşı gözünün bulunduğu her dönemde gerçekleştirilebilir ve anacın ve kalemin kabuk vermesini beklemeye gerek yoktur. Yongalı göz aşısı, durgun mevsimin dışında, Nisan ve Mayıs aylarında, arazi koşullarında bir önceki yılın durgun gözlerinden kalem alınıp muhafaza edilerek de yapılabilir. Bu aşıda en önemli nokta, anaçta açılan boşluğa yongalı gözün çok iyi yerleştirilmesi ve bağlanmasıdır. Aşıda kullanmak istediğimiz bir göz, altında bir odun parçası (yonga) taşıyacak biçimde aşı gözü çubuğundan çıkarılır ve benzer bir kesimle anaçtan çıkarılan aynı büyüklükteki yonganın yerine yerleştirilir. Eğer göz daha dar ise anaç üzerinde bir tarafa yanaştırılarak aşı bağı ile sıkıca bağlanmalıdır. 

Kalem Aşısı Nedir?

Taze kesilmiş anaçla taze kesilmiş kalemin kombiyum bölgelerinin üstüne gelecek şekilde sıkıca temas ettirilerek anaç ile kalem arasında bir bağlantı kurulması ile yeni bir bitki meydana gelir. Bu tür aşılara kalem aşısı adı verilir. Kalem aşıları ilkbaharda yapılır.

Kalem Aşısı Metodları

• 1.Dilcikli aşı (Ingiliz aşısı)
• 2.Gaga aşısı
• 3.Çoban aşısı
• 4.Yarma aşı
• 5.Köprü aşı
• 6.Kenar aşı
• 7.Kakma aşı
• 8.Kemer aşısı

Kalem aşıları

Göz aşısı yapılamayacak kadar kartlaşmış olan meyve ağaçlarına kalem aşıları yapılır. Kalem aşılarında, üzerinde 2-3-4 göz bulunan bir dal parçası (kalem) kullanılır. Kalem aşılarının yapılış şekillerine göre çok çeşitleri vardır. Pratikte en çok kullanılanları; kakma aşı, çoban aşısı, yarma aşı ve İngiliz aşısıdır.

Dilcikli Aşı:

6 mm ile 1.2 cm çapında küçük anaçların aşılanmasında kullanılır. Bu aşının yapılabilmesi için anacın ve kalemin aynı kalınlıkta olması gerekmektedir. Bu aşıda kalemde ve anaçta aksi yönlerde olmak üzere 2.5-6 cm uzunluğunda pürüzsüz bir kesim yapılır. Bu kesitin üzerinden birer dilcik kesilir ve bundan sonra anaç kalemin dilleri birbirinin içine sokulur, macunlanır, sarılır ve bağlanır.

Kenar Aşı (Yan Aşı):

Birçok çeşidi vardır. Esası kalemin kendinden kalın anacın yan kısmına yerleştirilmesidir.

Kakma aşı

Fidanlarda, gözden yapılmış, göz aşılarının tutmayanlarına ilkbaharda kakma aşı yapılır. Kakma aşı en çok baş parmak kalınlığındaki anaçlara uygulanmaktadır. Aşılanacak anacın tepesi, toprak seviyesinden itibaren bir karış yükseklikten hafif meyilli olarak kesilir. Anacın tepesinin daha yüksek tarafında iki bıçak kesimi ile (V) şeklinde bir oluk açılır. Aşı kaleminin ucu anacın oluğuna uyacak şekilde yontulur, hazırlanan kalem, anacın oluğu içerisine, anaçla kalem kabukları birbirine denk gelecek şekilde yerleştirilir; rafya ile iyice bağlanır ve yara yerleri aşı macunu ile hava almayacak şekilde sıvanır.

Çoban aşısı

Çoban aşısı, kalınlaşmış anaçlara tatbik edilir. Anaç düzgün olarak kesilir ve üzeri perdahlanır. Kalemler 10-15 santim boyunda 2-3 gözlü olurlar. Kalemin en altındaki gözün karşı tarafından, bir taraflı olarak yontulur ve üzerinde oturmayı kolaylaştırmak için, kertik yapılır. Hazırlanmış kalem, evvelce kuru kalemle anacın kabuğu içerisinde açılmış olan yuvasına yerleştirilir. Anaçla kalem iyice bağlanır ve bütün yara yerleri aşı macunuyla sıvanır.

Yarma aşı

Gövdesi bilek kalınlığında olan ve bu şekilde diğer aşılar uygulanamayan yumuşak çekirdekli meyve türlerinde yapılmaktadır. Anacın tepesi kesilir ve üzeri perdahlanır. Anacın tepesine yarma aşı usturası dikey bir şekilde konarak üzerine tahta tokmakla yavaş yavaş vurularak, anacın tepesi yarılır. Üzerinde 2-4 göz bulunan kalem de alttaki gözün iki yanından başlanarak düzgün bir şekilde yontulur. Kalem takılırken, anacın ve kalemin kabuklarının birbirine denk gelmesine dikkat edilir. Aşı yeri bağlanır ve yaralı kısımlar aşı macunu ile sıvanır.

İngiliz kalem aşısı

Kış aylarında kapalı ortamda yapılan bir aşıdır. Anaç ile aşı kaleminin aynı kalınlıkta olmasına dikkat edilir. Anacın tepesi vurulur ve aşı bıçağı ile anacın tepesinden itibaren 3-4 santimlik bir kısmı, bir taraflı olmak üzere dikine kesilir. Üzerinde 4-5 gözü bulunan ve anaçla aynı kalınlıktaki kalemin alt ucu, anaçtaki gibi kesilir ve kalemin kesik kısmı anacın kesik kısmı üzerine oturtulur. Rafya ile bağlanır ve macunla sıvanır.

Köprü Aşı

Genel olarak bazı nedenlerden dolayı meydana gelen yaraları onarmak için kullanılan bir yöntemdir ve ilkbaharda büyüme döneminin başlangıcına kadar yapılabilmektedir. Birkaç farklı yöntemi vardır. Anaçta onarılması istenen bölge temizlenir ve kalemlerin uçları düzgün ve dikdörtgen şekilde yontulur. Yara yerlerinin alt ve üst tarafında her kalem için 5-7 cm uzunlukta kabuk parçası çizilerek çıkartılır. Çizilen kabuğun 1-1,5 cm’lik dil kısmı bırakılıp gerisi kesilip atılır. Kalemler anaçta hazırlanan yerlerine yerleştirilir ve anaç ve kalemde açılan yara yerleri havayla temas etmeyecek şekilde macunlanıp aşı bağı ile aşı yeri bağlanmalıdır.

Aşılama nedir,