Küçük meyve ağaçları daha az yer kaplar. Bu sayede sahip olduğunuz alanda daha fazla çeşit meyve ağacı yetiştirebilirsiniz.
Küçük ağacın bakımı da daha kolay olur. Meyve ağaçları sağlıklı ve üretken kalmak için düzenli bakıma ihtiyaç duyar. Yılda iki kere budama, meyve seyreltmesi, meyve hasadı, hastalık ve zararlılarla mücadele gibi işlemleri küçük bir ağaçta merdiven kullanmadan ayakta durarak halledebilirsiniz.
Büyük bir meyve ağacı bir ev halkının ihtiyacının çok ötesinde meyve verir. Örneğin 3,5 - 4 metre boyundaki aslında küçük sayılabilecek bir elma ağacı rahatlıkla 1500-2000 civarı elma üretebilir. Bu boyuttaki bir ağaçta meyve seyreltmesi yapmak için ağaca tırmanmanız gerekir. Hadi diyelim seyreltme yaptınız ve seyreltme sonrası ağacın meyve sayısı 600 civarına indi. Bu elmaların hepsini toplamak için yaklaşık 3 hafta boyunca devamlı olarak ağaca tırmanmanız gerekir. Bunu da yaptığınızı varsayalım. Elmaların bir kısmı kurtlansa ve de kuşlara kaptırsanız bile geriye kalan yaklaşık 500 adet elma eder. Pek çok aile bu kadar çok elmayı tüketmekte zorlanır.
Daha gerçekçi senaryoda ise devamlı olarak ağaca tırmanmaya üşenirsiniz. Seyreltme yapılmadığı için küçük boyutlu kalmış elmalardan alt dallardan yaklaşık olarak 60-100 tane toplarsınız. Üst dallardaki elmalar toplanmadıkça yere düşer, çürür ve burada üreyen kurtlar sayesinde gelecek sene çok daha ciddi bir kurtlanma sorunu yaşarsınız.
Kayısı, şeftali, erik gibi ağaçlarda meyveler hep bir anda olgunlaştığı ve de depolamaya gelmediği için bu sorun daha da ciddi yaşanır.
Ağaçlar düzenli budanıp küçük tutulduğunda meyve adedi de sınırlanacağı için meyveler daha iyi değerlendirilir. Ayrıca daha fazla çeşit meyve ağacı dikebileceğiniz için bir anda kilolarca meyve yerine haftalarca makul miktarda meyve hasadı yapabilirsiniz.
Yazar şu elma ağacından yılda 80 adet elma elde ediyormuş.
Fidanlıkta fidan seçimi
Meyve fidanı satın alırken ne kadar genç bir fidan alırsanız o kadar iyi olur. En iyisi çıplak köklü fidan almaktır. Çıplak kök alacağınız bir fidan hemen hemen her zaman daha pahalıya satılan daha gelişmiş tüplü fidanı geçecektir. Bu hem paradan tasarruf etmenizi sağlar, hem de tepe budamasını tam istediğiniz gibi yapmaya olanak verir. Sadece bir sene daha büyük bir fidan bile bu sert budamayı kaldıramayabilir. Başparmağınız kalınlığındaki bir fidan en uygunudur (yaklaşık 1.5 cm). Sert budama yapacağınız için fidan seçiminde çok titiz davranmanız gerekmez. Kökleri sağlam herhangi bir fidanı alabilrisiniz, dallanmasına dikkat etmeniz gerekmez.
Dikim yeri
Meyve ağaçları tüm gün güneş alan bölgelere dikilmelidir. Tüm gün güneş demek sabah 11’den akşamüstü 4’e kadar kesintisiz güneş demektir. Ağacın uyumakta olduğu kış döneminde gölgede kalması sorun yaratmaz.
Meyve ağaçlarını çim alana dikmeyin. Çim çok sık sulanır, oysa meyve ağaçları seyrek ve derin sulanmak ister. Ayrıca çimin devamlı nemli bir ortam yaratması meyve ağaçlarında hastalığa neden olur. Eğer kesinlikle çim alana dikim yapacaksanız trabzon hurması tercih edebilirsiniz çünkü yoğun sulamaya daha dayanıklıdır. Diğer meyve ağaçları için ise suya dayanıklı bir anaç tür seçmeniz gerekir. Elma ağacı sık sulanmaya dayanabilir ama meyvelerinin kalitesi düşer. Kiraz, kayısı ve turunçgiller ise sık sulanmaya en az dayanıklı türlerdir.
Dikimde dikkat edilecek hususlar
Meyve ağacını dikerken çukura yumuşak toprak ve gübre eklemeyin. Yıllarca önerilen bu uygulama sebzeler, tek yıllıklar ve küçük çok yıllıklar için faydalı olsa da araştırma sonuçlarına göre meyve ağaçları ve pek çok çalı türü için zararlı olduğu ortaya çıkmıştır. Meyve ağaçlarının kökleri zenginleştirilmiş toprağın daha da ötesine büyüyecektir ve bu uygulama köklerin normal toprağa uyum sağlamasını zorlaştıracaktır. Ayrıca fidanın kök bölgesinde yumuşatılmış bir toprak bölgesi oluşturulursa taban suları bu bölgede toplanacağı için bitkinin kökleri suda kalacaktır. Oysa köklerin hava almaya ihtiyacı vardır.
Çıplak kök fidan dikimi
Kökleri rahat şekilde alacak derinlikte bir çukur kazılmalı, fidan yerleştirildikten sonra tekrar çukurdan çıkan toprakla doldurulmalıdır. Aşılanmış dalı güneye denk getirin, böylece asıl aşı yeri bu dalın kuzeyinde kalır ve güneş yanığından korunmuş olur. Fidanın çevresine toprak ile 10 cm yüksekliğinde bir halka oluşturulursa sulama sularının köklere doğru yönlendirilmesi sağlanmış olur. Dikimde 40 litre kadar sulanan fidan yağışlı bölegelerde erken baharı sulanmadan geçirebilir. Kurak bölegelerde ise iki haftada bir 20 litrelik sulama yaza kadar yeterli olur.
Meyve fidanı satın alırken ne kadar genç bir fidan alırsanız o kadar iyi olur. En iyisi çıplak köklü fidan almaktır. Çıplak kök alacağınız bir fidan hemen hemen her zaman daha pahalıya satılan daha gelişmiş tüplü fidanı geçecektir. Bu hem paradan tasarruf etmenizi sağlar, hem de tepe budamasını tam istediğiniz gibi yapmaya olanak verir. Sadece bir sene daha büyük bir fidan bile bu sert budamayı kaldıramayabilir. Başparmağınız kalınlığındaki bir fidan en uygunudur (yaklaşık 1.5 cm). Sert budama yapacağınız için fidan seçiminde çok titiz davranmanız gerekmez. Kökleri sağlam herhangi bir fidanı alabilrisiniz, dallanmasına dikkat etmeniz gerekmez.
Dikim yeri
Meyve ağaçları tüm gün güneş alan bölgelere dikilmelidir. Tüm gün güneş demek sabah 11’den akşamüstü 4’e kadar kesintisiz güneş demektir. Ağacın uyumakta olduğu kış döneminde gölgede kalması sorun yaratmaz.
Meyve ağaçlarını çim alana dikmeyin. Çim çok sık sulanır, oysa meyve ağaçları seyrek ve derin sulanmak ister. Ayrıca çimin devamlı nemli bir ortam yaratması meyve ağaçlarında hastalığa neden olur. Eğer kesinlikle çim alana dikim yapacaksanız trabzon hurması tercih edebilirsiniz çünkü yoğun sulamaya daha dayanıklıdır. Diğer meyve ağaçları için ise suya dayanıklı bir anaç tür seçmeniz gerekir. Elma ağacı sık sulanmaya dayanabilir ama meyvelerinin kalitesi düşer. Kiraz, kayısı ve turunçgiller ise sık sulanmaya en az dayanıklı türlerdir.
Dikimde dikkat edilecek hususlar
Meyve ağacını dikerken çukura yumuşak toprak ve gübre eklemeyin. Yıllarca önerilen bu uygulama sebzeler, tek yıllıklar ve küçük çok yıllıklar için faydalı olsa da araştırma sonuçlarına göre meyve ağaçları ve pek çok çalı türü için zararlı olduğu ortaya çıkmıştır. Meyve ağaçlarının kökleri zenginleştirilmiş toprağın daha da ötesine büyüyecektir ve bu uygulama köklerin normal toprağa uyum sağlamasını zorlaştıracaktır. Ayrıca fidanın kök bölgesinde yumuşatılmış bir toprak bölgesi oluşturulursa taban suları bu bölgede toplanacağı için bitkinin kökleri suda kalacaktır. Oysa köklerin hava almaya ihtiyacı vardır.
Çıplak kök fidan dikimi
Kökleri rahat şekilde alacak derinlikte bir çukur kazılmalı, fidan yerleştirildikten sonra tekrar çukurdan çıkan toprakla doldurulmalıdır. Aşılanmış dalı güneye denk getirin, böylece asıl aşı yeri bu dalın kuzeyinde kalır ve güneş yanığından korunmuş olur. Fidanın çevresine toprak ile 10 cm yüksekliğinde bir halka oluşturulursa sulama sularının köklere doğru yönlendirilmesi sağlanmış olur. Dikimde 40 litre kadar sulanan fidan yağışlı bölegelerde erken baharı sulanmadan geçirebilir. Kurak bölegelerde ise iki haftada bir 20 litrelik sulama yaza kadar yeterli olur.
Yarı bodur demek aslında sadece normalinden daha bodur anlamına gelir. Bir ağacın normal boyu 10 metre ise yarı bodur versiyonu 7-8 metre olabilir, dolayısıyla yarı bodur ağaçlar da bodur tutulmak için budamaya ihtiyaç duyarlar. Tam bodurlar ise tam bodur anaca aşılanırlar. Bir de aşısız genetik olarak üretilen ultra bodur ağaçlar vardır. Boyları çok uzamaz ama ağaç tamamen boyu esas alınarak üretildiği için meyve lezzeti ve ağacın dayanıklılığı konuları ikinci plana atılmıştır. Kök sistemleri iyi gelişmez. Anaç türlerin asıl özelliği kuvvetli ve canlı türler olmasıdır, bu sayede ağacı dayanıklı hale getirir ve meyve kalitesini arttırırlar. Boyu 2 metreyi geçmemek üzere seçilmiş bir anaç doğası gereği ağacı sağlıklı ve dik tutamaz.
Bir meyve ağacını bodur tutmak için en iyi yol düzenli budamadır. Böylelikle istediğiniz türü alıp budayarak istediğiniz boyda tutabilirsiniz. Ev bahçeleri için ideal sayılabilecek meyve ağacı boyu yerde dururken yetişebileceğiniz bir boydur, bu da yaklaşık 1.80 m’dir. Yalnız herkesin farklı nedenlerle tercih edeceği ağaç boyu farklı olabilir. Burada anlatılmak istenen, meyve ağacının boyuna budama sayesinde yetiştiricisi karar vermelidir, ağacın anacı değil.
Dave Wilson fidanlığında bodurlaştırma budaması ile bir ağacın boyunun ne kadar küçük tutulabileceğini denemek adına test için 1.20 m boyunda tutulan Santa Rosa eriği her yıl 250 adet erik veriyor.
Dave Wilson fidanlığı 1938’de Kaliforniya’da kurulmuş, Amerika’nın en büyük meyve fidanı üreticisi. 4000 dönüm toprak üzerinde üretim yapıyor, yılda 4 milyondan fazla fidan üretiyor. Bu fidanlığın geliştirdiği ve 35 yılı aşkın süredir uyguladığı bir yöntem var. Adına ”Ev bahçeleri için meyve fidanı yetiştirme kültürü” diyorlar.
Özetle şunu diyorlar:
Meyve fidanı yetiştiriciliği ticari üreticilerden öğrenildiği için ağaçların boyu uzun bırakılıyor ve ağaç aralıkları geniş tutuluyor. Ayrıca ticari üretici bütün meyvelerinin aynı zamanda olşunlaşmasını ister, böylece az seferde hasat edip toptan satabilir. Oysa ev bahçelerinde sıra aralarına traktör girmeyeceğine göre fidanlar arası geniş aralıklar bırakmak gerekmez. Meyve ağaçlarının boylarını daha kısa tutmak ise bakım işlemlerini kolaylaştırır. Ve de kısa zamanda çok fazla hasat yerine uzun zamana yayılmış azar azar hasat tercih edilir.
İşte bu nedenlerle şunları öneriyorlar:
- Fidanı ilk dikimde çok sert bir şekilde budayarak ve de her sene yaz budaması ile en üst dalları bile yerden ulaşılabilecek bir boyda tutmak.
- Bir çukura iki, üç ya da dört fidan dikerek normalde bir ağacın kaplayacağı alanda birden fazla çeşit yetiştirmek.
- Fidan çeşitlerini seçerken olgunlaşma zamanlarına dikkat etmek; aynı anda olgunlaşanlar yerine peşpeşe olgunlaşacak türler seçerek meyve hasadını zamana yaymak.
Bir çukura dörtlü dikilmiş 10 yaşındaki kiraz ağaçları:
Kaynak:
Introduction to Home Fruit Growing | Dave Wilson Nursery
Videolar:
https://www.youtube.com/user/DaveWilsonTrees
Meyve ağacınız için anaç seçerken toprak koşullarına, drenaj ve taban suyu durumuna, kuraklık/sulaklık durumuna, iklim koşullarına, hastalıklara dayanıklılığına göre seçmelisiniz. Anacın bodur olup olmaması önemli bir kriter değildir çünkü her koşulda meyve ağacını bodur tutmak için düzenli budama şarttır. Ama eğer koşullarınıza uygun anaçlar arasında yarı bodur olan varsa onu tercih edebilirsiniz.
Çoklu dikim
İki, üç hatta dört fidanı yakın bir şekilde (45 cm mesafe ile) dikerek tek bir ağacın kaplayacağı alanda birden fazla türde meyve elde edebilirsiniz. Bu dikimde ağaçların iç tarafa gelen dallarını budayın, dış tarafa doğru dallanmalarını teşvik edin. Aynen tek bir ağacı buduyormuş gibi açık bir merkez oluşturmaya çalışın. Meyve türlerini seçerken cinslerin olgunlaşma zamanlarını dikkate alırsanız uzun süre boyunca taze meyve toplayabilirsiniz. Örneğin bir erken, bir normal, bir de geç çeşit elma fidanını bu şekilde dikerek tek ağacın kaplayacağı alandan 2-3 ay boyunca elma toplayabilirsiniz. Fidanları seçerken aynı anaca aşılı olmaları uygun olur. En azından benzer toprak ve sulanma istekleri olan türleri seçmelisiniz. Bu dikim yönteminde köklerin besin maddeleri için yarışması durumu da ağaçları bodur tutmaya faydalı olacaktır.
Çoklu dikimin bir faydası ağaçların tozlaşmasını arttıracağı için daha verimli meyve oluşumu sağlar.
Tek ağaca çoklu aşı yerine tek çukura çoklu fidan dikimi daha iyi sonuç verir. Çünkü çok aşılı ağaçlarda anaçta bir sorun olursa tüm çeşitler kaybedilmiş olur. Ya da daha kötüsü aşılı dallardan bir kaçı ölürse ağaç bir yana yatık şekilsiz bir halde kalabilir. Eğer çok aşılı fidanları denemek istiyorsanız güçlü gelişen türleri yaz budamasıyla kontrol altına alıp zayıf gelişen türleri kış budamasıyla güçlendirmeye dikkat etmeniz yerinde olur.
Sıralı dikimde her iki fidan arasında önerilen mesafe 90 cm (36 inch).
Örnek uygulama:
Kaynak: Hedgerow | Dave Wilson Nursery
Örnek uygulama:
Kaynak: Hedgerow | Dave Wilson Nursery
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
BUDAMA
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
BUDAMA
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2 temel çeşit budama vardır, uç alma ve seyreltme.
Uç alma budamasında dalın uzayan ucundan bir parça kesilir, ağaç da buna tepki olarak gerideki budaklardan sürgün verir. Uç alma yaparken dışarı bakan sürgünlerin üzerinden kesilmelidir ki yeni gelişen dal ağacın merkezini kapatmasın.
Seyreltme budaması ise bir dalı tamamen ortadan kaldırmak için yapılır. Bu şekilde ağacın merkezi açılır, ışık ve hava alması sağlanır. Işık, meyve oluşumu için elzemdir. Hava akımı ise ağacın hastalıklara direncini arttırır.
Soldaki uç alma, sağdaki seyreltme budaması:
Uç alma budamasında dalın uzayan ucundan bir parça kesilir, ağaç da buna tepki olarak gerideki budaklardan sürgün verir. Uç alma yaparken dışarı bakan sürgünlerin üzerinden kesilmelidir ki yeni gelişen dal ağacın merkezini kapatmasın.
Seyreltme budaması ise bir dalı tamamen ortadan kaldırmak için yapılır. Bu şekilde ağacın merkezi açılır, ışık ve hava alması sağlanır. Işık, meyve oluşumu için elzemdir. Hava akımı ise ağacın hastalıklara direncini arttırır.
Soldaki uç alma, sağdaki seyreltme budaması:
Budama
İlk budama
Fidanınız hiç dalsız dümdüz bir çubuk da olsa, çok güzel dallanmış bir fidan da olsa her durumda çok sert bir ilk budama gerekir. Fidanı toprağa diktikten sonra diz hizasından kesmelisiniz. Bu fidanın yaklaşık üçte ikilik kısmını kesmeye tekabül edecektir. Bu işlem sadece meyve ağacınızı bodur tutmaya yaramaz, aynı zamanda meyveleri taşıyacak güçlü yan dalların oluşmasını da sağlar. Fidanı bodur tutmak istiyorsanız bu kesimi yapmanız mecburidir. Ancak böyle bir isteği olmayan ticari meyve üreticileri bile bu kesimi yaparlar. Ağacın uykuda olduğu dönemde yapılan bu budama işlemi alttaki gözlerin uyanmasını sağlar ve baharla birlikte köklerden gelecek olan enerji yeni oluşacak dallara yönelir.
Bu ilk sert budamayı yapmak için 4 neden:
- Lider dalı kesmek alt gözlerin büyümesine yardımcı olur.
- Ağacı şekillendirir, merkezini açar.
- Yatay dallanmayı sağlar, bu da daha çok meyve oluşumuna yardımcı olur.
- Alçak dallanmayı sağlar, böylece ağacın boyu bodur tutulabilir.
Güzel dallanmış bir fidan bulduğunuzda bu budamayı yapmaktan kaçınmayı düşünebilirsiniz ama bu yanlış olur. Bu budamayı yapmadığınız fidan kısa zamanda aşırı boylanacaktır.Budamadan sonra fidanı %50 sulandırılmış beyaz boya ile tamamen boyamak güneş yanıkları oluşmasını engelleyeceği için tavsiye edilir..jpg)
Fidanınız hiç dalsız dümdüz bir çubuk da olsa, çok güzel dallanmış bir fidan da olsa her durumda çok sert bir ilk budama gerekir. Fidanı toprağa diktikten sonra diz hizasından kesmelisiniz. Bu fidanın yaklaşık üçte ikilik kısmını kesmeye tekabül edecektir. Bu işlem sadece meyve ağacınızı bodur tutmaya yaramaz, aynı zamanda meyveleri taşıyacak güçlü yan dalların oluşmasını da sağlar. Fidanı bodur tutmak istiyorsanız bu kesimi yapmanız mecburidir. Ancak böyle bir isteği olmayan ticari meyve üreticileri bile bu kesimi yaparlar. Ağacın uykuda olduğu dönemde yapılan bu budama işlemi alttaki gözlerin uyanmasını sağlar ve baharla birlikte köklerden gelecek olan enerji yeni oluşacak dallara yönelir.
Bu ilk sert budamayı yapmak için 4 neden:
- Lider dalı kesmek alt gözlerin büyümesine yardımcı olur.
- Ağacı şekillendirir, merkezini açar.
- Yatay dallanmayı sağlar, bu da daha çok meyve oluşumuna yardımcı olur.
- Alçak dallanmayı sağlar, böylece ağacın boyu bodur tutulabilir.
Güzel dallanmış bir fidan bulduğunuzda bu budamayı yapmaktan kaçınmayı düşünebilirsiniz ama bu yanlış olur. Bu budamayı yapmadığınız fidan kısa zamanda aşırı boylanacaktır.Budamadan sonra fidanı %50 sulandırılmış beyaz boya ile tamamen boyamak güneş yanıkları oluşmasını engelleyeceği için tavsiye edilir.
.jpg)
İlk sene:
Dikim anında çıplak köklü fidanı diz hizasından (40-60cm) budayın. Böylece alttan dallanmayı teşvik edin.
Bahar sonu - yaz başında yeni büyüyen dalları en az yarıya kadar kesin.
Dikim anında çıplak köklü fidanı diz hizasından (40-60cm) budayın. Böylece alttan dallanmayı teşvik edin.
Bahar sonu - yaz başında yeni büyüyen dalları en az yarıya kadar kesin.
İlk ilkbahar
Eğer fidanınızı fazla yüksekten budadığınızı düşünüyorsanız bunu düzeltmek için son şansınız bu zamandır. Karar verdiğiniz noktadan ikinci bir budama yapabilirsiniz. Ne kadar erken budarsanız yeni dallar o kadar coşkuyla büyüyecektir. 2 cm’den kalın fidanlar yeni dallar sürmekte zorlanabilirler. Bu fidanlar ilk önce daha yukarıdan, gövdenin daha ince olduğu bir yerden budanıp dallar oluşmaya başlayınca erken ilkbaharda istenen noktaya indirilebilir..jpg)
Şeftali ve nektarin ağaçlarının eğer bir yan dal bırakılırsa daha iyi dal sürdüğü gözlemlenmiştir. Yan dallar oluşmaya başladıktan sonra daha alttan budanabilir.
Yaz sonunda müteakip büyümeyi yarıya kadar kesin.
(Kış mevsiminde ağacın enerjisi köklerde depolanmışken yapılan budama baharda coşkulu bir büyümeye sebep olur. Oysa yazın, ağacın enerjisi dallarındayken yapılan budama ağacın enerjisini azaltarak bodurlaşmasını sağlar.)
Eğer tüplü fidan alıyorsanız alttan dallanmış bir fidan almaya özen gösterin. Yeni uzayan dalları bir kez yaz başında bir kez de yaz sonunda yarıya kadar kesin.
Bir çukura 45-60 cm mesafe ile 2, 3 ya da 4 fidanı bir arada dikebilirsiniz. Ağaçları aynı boyda tutmaya çalışın, daha hızlı büyüyen türleri gerektikçe budayın.
Eğer fidanınızı fazla yüksekten budadığınızı düşünüyorsanız bunu düzeltmek için son şansınız bu zamandır. Karar verdiğiniz noktadan ikinci bir budama yapabilirsiniz. Ne kadar erken budarsanız yeni dallar o kadar coşkuyla büyüyecektir. 2 cm’den kalın fidanlar yeni dallar sürmekte zorlanabilirler. Bu fidanlar ilk önce daha yukarıdan, gövdenin daha ince olduğu bir yerden budanıp dallar oluşmaya başlayınca erken ilkbaharda istenen noktaya indirilebilir.
.jpg)
Şeftali ve nektarin ağaçlarının eğer bir yan dal bırakılırsa daha iyi dal sürdüğü gözlemlenmiştir. Yan dallar oluşmaya başladıktan sonra daha alttan budanabilir.
Yaz sonunda müteakip büyümeyi yarıya kadar kesin.
(Kış mevsiminde ağacın enerjisi köklerde depolanmışken yapılan budama baharda coşkulu bir büyümeye sebep olur. Oysa yazın, ağacın enerjisi dallarındayken yapılan budama ağacın enerjisini azaltarak bodurlaşmasını sağlar.)
Eğer tüplü fidan alıyorsanız alttan dallanmış bir fidan almaya özen gösterin. Yeni uzayan dalları bir kez yaz başında bir kez de yaz sonunda yarıya kadar kesin.
Bir çukura 45-60 cm mesafe ile 2, 3 ya da 4 fidanı bir arada dikebilirsiniz. Ağaçları aynı boyda tutmaya çalışın, daha hızlı büyüyen türleri gerektikçe budayın.
1. Bir gözden çıkan birden fazla dal varsa sadece birini bırakın, diğerlerini koparın.,,
.jpg)
2. Aşı yerinin altından çıkan dalları budayın.
3. Ağacın yeni oluşan dallarının dağılımına bakın. 3 ya da 4 eşit aralıklarla dağılmış ana dal seçmeye çalışın. Gerekirse bu dalların üzerinden yeni bir uç alma yapabilirsiniz..jpg)
3. Ağacın yeni oluşan dallarının dağılımına bakın. 3 ya da 4 eşit aralıklarla dağılmış ana dal seçmeye çalışın. Gerekirse bu dalların üzerinden yeni bir uç alma yapabilirsiniz.
.jpg)
4. Ağacın gelecekte alacağı şekli düşünerek ana dallarınızı saptayıp diğerlerini budayın. Birbirine fazla yakın dallardan birini budayın. 45 derecelik açıyla büyüyen dallar en idealdir, meyve verecek kadar yatık, ağırlığı destekleyecek kadar da dik bir açıda büyürler. Eğer fazla dik gelişen bir dalı tutacaksanız ağırlık bağlayarak eğilmesini sağlayabilirsiniz.
5. Yeni gelişen dalları büyümesini istediğiniz tarafa bakan bir gözün üzerinden (açık merkezi korumak için tercihen dışa bakan bir gözün üzerinden) en az yarısından budayın. Kayısı ve erik gibi hızlı büyüyen fidanlar için dalların üçte ikisini budamanız gerekir.
Elma fidanının yaz başı budanması:
Dalların yarısı kesiliyor.
5. Yeni gelişen dalları büyümesini istediğiniz tarafa bakan bir gözün üzerinden (açık merkezi korumak için tercihen dışa bakan bir gözün üzerinden) en az yarısından budayın. Kayısı ve erik gibi hızlı büyüyen fidanlar için dalların üçte ikisini budamanız gerekir.
Elma fidanının yaz başı budanması:
Dalların yarısı kesiliyor.
.jpg)
Şeftali fidanının yaz başı budanması:
Dalların üçte ikisi kesiliyor.
Dalların üçte ikisi kesiliyor.
.jpg)
Yaz sonu
Fidanı değerlendirin, budanması gerektiğini düşünürseniz budayın.
Fidanı değerlendirin, budanması gerektiğini düşünürseniz budayın.
Yeni uzayan dalları bir kez yaz başında bir kez de yaz sonunda en az yarıya kadar kesin. Hızlı büyüyen türleri bahar, yaz başı ve yaz sonu olmak üzere 3 kere de budayabilirsiniz. Kırık ve hastalıklı dalları tamamen ortadan kaldırın. Tekli fidanları açık bir merkez oluşturacak şekilde budayın. Çoklu fidanlarda merkeze giden dalları kesip iç tarafın ışık almasını sağlayın.
Üçüncü sene:
Ağacınız için bir boy seçin ve o boyun üzerine çıkmasına izin vermeyin. Bir meyve ağacının boyu yetiştiricisinin kararına bağlıdır. Hızlı uzayan çok büyüyen dalları ya kısaltın ya ortadan kaldırın. Her yıl bahar sonu yaz başında yeni büyümeyi en az yarıya kadar kesin.
Meyve veren dallar her taraftan en az 15 cm’lik açıklığa ihtiyaç duyarlar. Aynı yöne uzayan ya da çok yakın olan dallar varsa birini kesin. Birbirini kesen dallardan birini ortadan kaldırın.
Kayısı ağaçları boy kontrolü için daha fazla budama gerektirebilir. Gerekirse yazın 2-3 kere budayın.
Kayısı ağaçları boy kontrolü için daha fazla budama gerektirebilir. Gerekirse yazın 2-3 kere budayın.
İleri yıllar
Kış mevsiminde yapısal budamaları yapın, Haziran sonunda ağacın boyunu kısaltın, yaz sonunda da gerekli gördüğünüz dalları budayın.
Zayıf kalan ve güçlenmesini istediğiniz dalları kışın budayın, böylece baharda daha güçlü büyürler. Fazla hızlı büyüyen yavaşlatmak istediğiniz dalları ise yazın budayın. Unutmayın kış budaması ağacı şekillendirmeye yarar ama asla ağacı bodur tutmaya fayda sağlamaz.
Budama zamanıKış mevsiminde yapısal budamaları yapın, Haziran sonunda ağacın boyunu kısaltın, yaz sonunda da gerekli gördüğünüz dalları budayın.
Zayıf kalan ve güçlenmesini istediğiniz dalları kışın budayın, böylece baharda daha güçlü büyürler. Fazla hızlı büyüyen yavaşlatmak istediğiniz dalları ise yazın budayın. Unutmayın kış budaması ağacı şekillendirmeye yarar ama asla ağacı bodur tutmaya fayda sağlamaz.
- Meyve ağaçlarını seyrek aralıklarla sulayın. Ama her sulamada bolca sulayın. Yaz aylarında oturmuş bir fidan için eğer toprak süzekse haftada bir, eğer toprak ağırsa ayda bir ya da iki uygun olabilir.
- Toprağın üstünün sulamalar arasında kurumasını bekleyin. Devamlı nemli kalan toprak yüzeyi hastalıklara davetiye çıkarır.
- Sabah güneşi ağaçların üzerindeki çiğ tanelerini kurutur ve ağaçları hastalıktan korur. Bu nedenle sabah güneşi meyve ağaçları için çok önemlidir.
- Malçlamak hem toprağa yavaş yavaş organik madde kazandıracağı için hem de kökleri serin ve nemli tutacağı için çok faydalıdır. Malç malzemesi olarak kompost kullanabilirisiniz.
- Meyve ağaçlarına fazla azot vermeyin.
- Meyve ağacınızı genel olarak sağlıklı tutmak ağacın hastalıklara ve zararlılara karşı direncini geliştirir.
- Hastalık ya da zararlıların musallat olduğu ağaçların zeminine vermikompost (solucan gübresi) sermenin faydalı olduğu görülmüştür. (Bu konu henüz bilimsel olarak ispatlanmamış ama çoğunlukla işe yaradığı gözlemlenmiş.)
- Budama işi bir bilim değil bir sanattır. Aynı ağacı farklı budama uzmanları farklı şekillerde budayacaktır. Bu nedenle çok düşünmeyin ve budayın. Budama en iyi budadıkça öğrenilir. Düzenli budama yapmak o kadar önemlidir ki neyi keseceğinizi bilmiyorsanız bile elinize makası alıp bir şeyleri kesin, bu hiç budama yapmamaktan daha iyidir.
- Bu tekniklerle en küçük bahçede bile en az bir meyve ağacına yer vardır
Meyve ağaçları kışın yapraklarını döker, besin ve enerjilerini köklerde depolarlar ve uykuya geçerler. Baharla birlikte ağaç uyanır, besin maddeleri köklerden dallara yürür ve ağaç hızlı bir gelişme dönemine girer. Yapraklar çıktığında ağaç fotosentez ile enerji üretip Temmuz ayından itibaren bu enerjiyi köklere yollamaya başlar. Meyve ağacını bodur tutmak için ağacın büyüme enerjisini azaltmak gerekir. Bu nedenle Haziran sonunda yapılacak bir budama ağacın dallarda yoğunlaşmış enerjisinin bir kısmını yok edeceği için ağacın büyüme kapasitesini azaltır. Bunun aksine kış zamanı ağaç uykudayken yapılan budama ise baharla birlikte köklerden gelen enerjiyi kullanarak ağacın ekstra büyümesine neden olur.
Kış budaması ise estetik ve yapısal nedenlerle şekil verme amaçlı yapılmalıdır. Hastalıklı dallar, ölü dallar ve yanlış yöne gelişen dallar budanmalıdır. Ağacın yapraksız olması dalların dağılımını görmeyi kolaylaştırır ve ağacın geneline şekil vermek için daha uygun bir ortam sağlar. Bu mevsimde seyreltme budaması ile ağacın merkezi açılmalıdır. Kışın uç alma budaması ancak coşkulu bir büyüme isteniyorsa yapılmalıdır. Örneğin ağacın ilk yılında ana dalların oluşması, ya da yaşlı bir ağacın gençleştirilmeye çalışılması ya da büyümesi durmuş bir ağacın büyümeye teşvik edilmesi için bu işlem uygulanabilir.
Meyve oluşumlarını kaybetmemek adına budamaktan kaçınmayın. Ağacın güçlü kalın dalları ışık aldıkça yeni meyve uçları oluşturacaklardır.
Meyve seyreltme
Meyve ağaçlarında meyve seyreltmesi yapmak gereklidir. Bu sayede geriye kalan meyveler daha iyi gelişir, meyveler birbirine değmeyeceği için hastalıklar yayılmaz, bir yıl meyve verip bir yıl vermeme durumunu düzeltmeye yardımcı olur ve aşırı meyve oluşumu nedeniyle dallar kırılmaz. Haziran sonu budama ile birlikte seyreltme yapmak için de uygun bir zamandır.
Yaz budamasının avantajları:
Ağacın aktif büyüme döneminde yapıldığı için ağa. yaraları çok daha kolay iyileştirir.
Kış budamasıyla ağacın iç tarafının güneş almasını sağlamak zor olur çünkü yapraklar yokken hangi dalların güneş alamadığını göremezsiniz.
Ağaç meyve tutmuşken budadığınız için meyve veren dalları görerek daha doğru kararlar verebilirsiniz.
Budama sonrası kesik yerlere hiçbir şey sürmeyin. Yarayı kapatmak isterken bakterileri araya hapsetmiş olursunuz.
Ağacı bodur tutmak için dikimden itibaren her sene budadığınızda 5 sene kadar sonra ağacın boyu oturuyor, daha az budamak yeterli olmaya başlıyor.
Meyve ağaçları kişisel bir konudur. Uzun boylular uzun ağaçlar, kısa boylular kısa ağaçlar isteyebilirler. Yetiştiricinin istediği boy esastır ve budamayla o boyda tutulmalıdırlar.
Meyve seyreltmesi yapmak çok önemlidir. Bu sayede geride kalan meyveler irileşir, meyvelerin araları hava ve oksijen alacağı için külleme gibi hastalıklar yayılmaz, kurtlar meyveden meyveye geçemez. Meyveler başparmağınızın tırnağı boyuna geldiğinde %75 oranına kadar seyreltmeniz gerekir. Bu büyüklükten önce yaparsanız koparmak istemedikleriniz de yanlışlıkla düşebilir. Seyreltme işlemini tek seferde yapılacak bir iş gibi görmeyin. Önce bariz koparılması gerekenleri koparın, sonra da bahçeye her çıkışınızda biraz biraz seyreltebilirsiniz.
Bir buçuk metre boyunda bir meyve veren bölge pek çok yetiştirici için idealdir. Örneğin ağacınız yerden 50 cm yükseklikte dallanmaya başlıyorsa, ve de toplam boyu 2 metre ise, bir buçuk metrelik bir meyve veren bölgeniz olur.
Ağacın enini istediğiniz darlıkta ya da genişlikte tutabilirsiniz.
Çoklu dikimde bir kayısı fidanı kullanacaksanız onu kuzeye denk getirin. Yoksa kayısı agresif büyümeye çalışacağı için diğer fidanların güneşini kesebilir.
Ağacın aktif büyüme döneminde yapıldığı için ağa. yaraları çok daha kolay iyileştirir.
Kış budamasıyla ağacın iç tarafının güneş almasını sağlamak zor olur çünkü yapraklar yokken hangi dalların güneş alamadığını göremezsiniz.
Ağaç meyve tutmuşken budadığınız için meyve veren dalları görerek daha doğru kararlar verebilirsiniz.
Budama sonrası kesik yerlere hiçbir şey sürmeyin. Yarayı kapatmak isterken bakterileri araya hapsetmiş olursunuz.
Ağacı bodur tutmak için dikimden itibaren her sene budadığınızda 5 sene kadar sonra ağacın boyu oturuyor, daha az budamak yeterli olmaya başlıyor.
Meyve ağaçları kişisel bir konudur. Uzun boylular uzun ağaçlar, kısa boylular kısa ağaçlar isteyebilirler. Yetiştiricinin istediği boy esastır ve budamayla o boyda tutulmalıdırlar.
Meyve seyreltmesi yapmak çok önemlidir. Bu sayede geride kalan meyveler irileşir, meyvelerin araları hava ve oksijen alacağı için külleme gibi hastalıklar yayılmaz, kurtlar meyveden meyveye geçemez. Meyveler başparmağınızın tırnağı boyuna geldiğinde %75 oranına kadar seyreltmeniz gerekir. Bu büyüklükten önce yaparsanız koparmak istemedikleriniz de yanlışlıkla düşebilir. Seyreltme işlemini tek seferde yapılacak bir iş gibi görmeyin. Önce bariz koparılması gerekenleri koparın, sonra da bahçeye her çıkışınızda biraz biraz seyreltebilirsiniz.
Bir buçuk metre boyunda bir meyve veren bölge pek çok yetiştirici için idealdir. Örneğin ağacınız yerden 50 cm yükseklikte dallanmaya başlıyorsa, ve de toplam boyu 2 metre ise, bir buçuk metrelik bir meyve veren bölgeniz olur.
Ağacın enini istediğiniz darlıkta ya da genişlikte tutabilirsiniz.
Çoklu dikimde bir kayısı fidanı kullanacaksanız onu kuzeye denk getirin. Yoksa kayısı agresif büyümeye çalışacağı için diğer fidanların güneşini kesebilir.
Geçen hafta, bu teknikleri bulan kişi olan Ed Laivo’nun yaşadığım şehirde bir fidanlıkta eğitim semineri vardı. Kendisi bu konunun ilk mesajındaki fotoğrafta ağaçların arasında duran kişi. Sorularımı sordum ve notlar aldım.
Bu tekniğin ağaçların ömrünü kısaltıp kısaltmadığını sordum. Tekniği 35 yıldır uyguladığını, henüz bu nedenle ağaç kaybetmediğini söyledi. Zaten bir meyve ağacından beklenen verimli zaman 30 seneyi çok geçmediğine göre bu iyi bir cevap.
Tekniği incir ve trabzon hurmasına uygulayabilir miyiz diye sordum. Uygulanabilirmiş. Özellikle incir çok kolay söz dinlermiş. Bir fark olarak trabzon hurması çıplak kök dikimde pek başarılı olmuyormuş, onu tüplü tercih etmeliymişiz.
Eğitimden aldığım notlar:
Bu teknikle dut ve ceviz gibi oldukça çok büyüyen ağaçlar bile istenilen boyda tutulabiliyor.
Meyve ağacı yetiştiriciliğinde en önemli konu drenaj. Yaşanan sorunların çok büyük bir kısmına drenajın kötü olması neden oluyor. Dikim yapmayı düşündüğünüz alanı şu şekilde test edebilirsiniz:
Drenaj testi:
Kış sonlarında, toprak iyice suya doymuşken, 30 cm derinliğinde ve 30 cm eninde bir çukur kazın. Burayı suyla doldurun. Eğer boşalması
- 3 saat alıyorsa drenaj fena değildir,
- 6 saat alıyorsa drenaj nispeten kötüdür,
- 8 saat ve daha fazla alıyorsa drenaj çok kötüdür.
Aynı deneyi yazın yapmak istiyorsanız çukuru bir kez doldurun boşalmasını bekleyin. İkinci kez tekrar doldurup zamanı ölçün. Aynı süreler geçerlidir.
Drenaj kötüyse çözümünüz 1 metrekarelik bir alanı yükseltip buraya dikim yapmaktır. Bu bölgenin altını kazmanıza gerek yok, kökler yolunu bulur. Yükselttiğiniz bölgeyi bahçenin normal toprağıyla doldurun. (Bu noktada bahçemde ekstra toprak olmadığını, ne yapabileceğimi sordum. Toprak getirtip onu kullanmak yerine yan tarafta çukur kazıp onun toprağını kullanmamı önerdi. Sonra da getirttiğim toprağı çukuru kapatmak için kullanabilirim.)
Dikim yaparken çukura organik madde, humus, güzel toprak, gübre eklemeyin. Kaliforniya Üniversitesinin yaptığı yeni araştırmalar yıllardır önerilen bu yöntemlerin hatalı olduğunu gösteriyor. Çünkü bu noktada çok elverişli bir ortam yaratırsanız kökler bu bölgeyi terk etmek istemez, aynı yerde döner dururlar. 5 sene sonra ağacı birden kaybedebilirsiniz çünkü sarmal olmuş kök sistemi artık ağacı beslemeye yetmez olur. Aynı şekilde eskiden tüplü fidan dikerken iki katı derinlikte çukur kazın derdik, fakat artık tam olarak fidanın sığacağı derinlikte kazmanızı öneriyoruz. Yalnız yanlara doğru verev şekilde kazın ki drenaj kolay olsun.
Meyve ağaçları için en az 8 saatlik direk güneş ışığı şarttır. Meyvenin içereceği şeker oranı direk olarak güneşlenme süresine bağlıdır. 6 saat güneş alan bir ağaçtan toplayacağınız meyve marketten alacağınız bir meyveden daha lezzetli olmaz, o nedenle boş yere uğraşmayabilirsiniz. Örneğin sabah 7:00’den öğleden sonra 15:00’e kadar güneş görme uygun bir 8 saat olur. Meyve ağaçları için sabah güneşi öğleden sonra güneşine tercih edilir.
Malç uygulaması doğada normal olarak ağacın dibine dökülen yaprakların benzeri bir etki yapıyor. Yazın kökleri serin tutuyor, topraktaki nemin buharlaşmasını engelliyor, faydalı mikroorganizmalar için uygun bir ortam yaratıyor, ve de yavaş yavaş çözünerek toprağa organik madde kazandırıyor. Bahçe ortamında ağaçlardan dökülen yaprakları hastalıkları yaymamak için topluyoruz, onların yerine de malç seriyoruz. Örneğin 3 cm kalınlığında kompost, onun üzerine de 7 cm kalınlığında ağaç kabuğu serebilirsiniz.
Meyve ağaçlarının besleyici kökleri toprağın üst 45 cm’indedir.
Meyve ağaçları için “bu ağacın ne kadar suya ihtiyacı var” diye sormayın, onun yerine “bu ağaca minimum ne kadar su yeterli olur” diye sorun ve minimumu bulmaya çalışın. Bu miktar herkesin bahçesinde toprağa, güneş ve rüzgar miktarına göre değişecektir. Bu miktarı bulmak için ağacı bir süre susuz bırakarak test yapın. Aynı şekilde 5 günde bir 5 dakika sulamak ya da 10 günde bir 10 dakika sulamak gibi testler de yapabilirsiniz. Bu testleri ağaç gençken yaparsanız kendini onarması daha kolay olur.
Akdeniz iklimi için: Kiraz ve kayısıları özelikle kış aylarında hiç budamayın çünkü bu iklimde bu ağaçlar uyku dönemine girmiyor, hastalıklara çok daha kolay yakalanırlar. Bu ağaçlardan sızan reçine eğer amber renkliyse ve de kaldırdığınızda arkasındaki kabuk yeşilse hastalık değildir, ağaç uykuya geçemediği için olur. Eğer reçine koyu renkliyse ve de arkasındaki ağaç kabuğu bölgesi kahverengiyse ağaç hastadır (bacterial canker) (halk arasinda kanser denir).
Bu tekniğin ağaçların ömrünü kısaltıp kısaltmadığını sordum. Tekniği 35 yıldır uyguladığını, henüz bu nedenle ağaç kaybetmediğini söyledi. Zaten bir meyve ağacından beklenen verimli zaman 30 seneyi çok geçmediğine göre bu iyi bir cevap.
Tekniği incir ve trabzon hurmasına uygulayabilir miyiz diye sordum. Uygulanabilirmiş. Özellikle incir çok kolay söz dinlermiş. Bir fark olarak trabzon hurması çıplak kök dikimde pek başarılı olmuyormuş, onu tüplü tercih etmeliymişiz.
Eğitimden aldığım notlar:
Bu teknikle dut ve ceviz gibi oldukça çok büyüyen ağaçlar bile istenilen boyda tutulabiliyor.
Meyve ağacı yetiştiriciliğinde en önemli konu drenaj. Yaşanan sorunların çok büyük bir kısmına drenajın kötü olması neden oluyor. Dikim yapmayı düşündüğünüz alanı şu şekilde test edebilirsiniz:
Drenaj testi:
Kış sonlarında, toprak iyice suya doymuşken, 30 cm derinliğinde ve 30 cm eninde bir çukur kazın. Burayı suyla doldurun. Eğer boşalması
- 3 saat alıyorsa drenaj fena değildir,
- 6 saat alıyorsa drenaj nispeten kötüdür,
- 8 saat ve daha fazla alıyorsa drenaj çok kötüdür.
Aynı deneyi yazın yapmak istiyorsanız çukuru bir kez doldurun boşalmasını bekleyin. İkinci kez tekrar doldurup zamanı ölçün. Aynı süreler geçerlidir.
Drenaj kötüyse çözümünüz 1 metrekarelik bir alanı yükseltip buraya dikim yapmaktır. Bu bölgenin altını kazmanıza gerek yok, kökler yolunu bulur. Yükselttiğiniz bölgeyi bahçenin normal toprağıyla doldurun. (Bu noktada bahçemde ekstra toprak olmadığını, ne yapabileceğimi sordum. Toprak getirtip onu kullanmak yerine yan tarafta çukur kazıp onun toprağını kullanmamı önerdi. Sonra da getirttiğim toprağı çukuru kapatmak için kullanabilirim.)
Dikim yaparken çukura organik madde, humus, güzel toprak, gübre eklemeyin. Kaliforniya Üniversitesinin yaptığı yeni araştırmalar yıllardır önerilen bu yöntemlerin hatalı olduğunu gösteriyor. Çünkü bu noktada çok elverişli bir ortam yaratırsanız kökler bu bölgeyi terk etmek istemez, aynı yerde döner dururlar. 5 sene sonra ağacı birden kaybedebilirsiniz çünkü sarmal olmuş kök sistemi artık ağacı beslemeye yetmez olur. Aynı şekilde eskiden tüplü fidan dikerken iki katı derinlikte çukur kazın derdik, fakat artık tam olarak fidanın sığacağı derinlikte kazmanızı öneriyoruz. Yalnız yanlara doğru verev şekilde kazın ki drenaj kolay olsun.
Meyve ağaçları için en az 8 saatlik direk güneş ışığı şarttır. Meyvenin içereceği şeker oranı direk olarak güneşlenme süresine bağlıdır. 6 saat güneş alan bir ağaçtan toplayacağınız meyve marketten alacağınız bir meyveden daha lezzetli olmaz, o nedenle boş yere uğraşmayabilirsiniz. Örneğin sabah 7:00’den öğleden sonra 15:00’e kadar güneş görme uygun bir 8 saat olur. Meyve ağaçları için sabah güneşi öğleden sonra güneşine tercih edilir.
Malç uygulaması doğada normal olarak ağacın dibine dökülen yaprakların benzeri bir etki yapıyor. Yazın kökleri serin tutuyor, topraktaki nemin buharlaşmasını engelliyor, faydalı mikroorganizmalar için uygun bir ortam yaratıyor, ve de yavaş yavaş çözünerek toprağa organik madde kazandırıyor. Bahçe ortamında ağaçlardan dökülen yaprakları hastalıkları yaymamak için topluyoruz, onların yerine de malç seriyoruz. Örneğin 3 cm kalınlığında kompost, onun üzerine de 7 cm kalınlığında ağaç kabuğu serebilirsiniz.
Meyve ağaçlarının besleyici kökleri toprağın üst 45 cm’indedir.
Meyve ağaçları için “bu ağacın ne kadar suya ihtiyacı var” diye sormayın, onun yerine “bu ağaca minimum ne kadar su yeterli olur” diye sorun ve minimumu bulmaya çalışın. Bu miktar herkesin bahçesinde toprağa, güneş ve rüzgar miktarına göre değişecektir. Bu miktarı bulmak için ağacı bir süre susuz bırakarak test yapın. Aynı şekilde 5 günde bir 5 dakika sulamak ya da 10 günde bir 10 dakika sulamak gibi testler de yapabilirsiniz. Bu testleri ağaç gençken yaparsanız kendini onarması daha kolay olur.
Akdeniz iklimi için: Kiraz ve kayısıları özelikle kış aylarında hiç budamayın çünkü bu iklimde bu ağaçlar uyku dönemine girmiyor, hastalıklara çok daha kolay yakalanırlar. Bu ağaçlardan sızan reçine eğer amber renkliyse ve de kaldırdığınızda arkasındaki kabuk yeşilse hastalık değildir, ağaç uykuya geçemediği için olur. Eğer reçine koyu renkliyse ve de arkasındaki ağaç kabuğu bölgesi kahverengiyse ağaç hastadır (bacterial canker) (halk arasinda kanser denir).
